چکیده فارسی:یکی از مسائل مهم در مباحث عرفان و اخلاق ماثور، تفسیر روایات مشکل است. کتاب سرالاسراء، تالیف حجتالحق مرحوم آیتالله سعادت پرور، از متون ارزشمند معاصر در حوزه عرفان و اخلاق ماثور است. ایشان در ذیل هر بحث عرفانی و اخلاقی به گرد آوری آیات و روایات آن بحث و تدوین خانواده حدیث در آن موضوع پرداخته است و مجموعه ای ارزشمند در فقه الحدیث روایات از جمله تفسیر روایات عرفانی و اخلاقی مشکل، ارائه نموده است. این تحقیق در پی آن است که با روش استقرائی تحلیل تماتیک، شیوه مولف در تحلیل روایات عرفانی و اخلاقی مشکل را بررسی کند تا به الگوها (تم ها)ی موجود در روش مولف در تفسیر احادیث عرفانی و اخلاقی مشکل دست پیدا کند. تحقیق حاضر توانسته است با استخراج این الگوها، اهمیت تشکیل خانواده احادیث و اغراض خاص آن در تحلیل روایات عرفانی و اخلاقی، و نیز مراجعه مستمر به قرآن و ادعیه و رویکرد توحیدی در تفسیر روایات عرفانی و اخلاقی در درک محتوایی این دست احادیث را به عنوان الگوها و روش های ایشان در تفسیر روایات عرفانی و اخلاقی مشکل اثبات کند. تدوین مجموعه ای از روایات عرفانی و اخلاقی مشکل و بازتولید تفسیر و تحلیل آنها در قالب الگوهای مشخص، از دستاوردهای ضمنی این تحقیق محسوب می شود. چکیده عربی:ملخّص البحث: من القضایا المهمة فی مباحث العرفان والأخلاق المأثورة، تفسیر الأحادیث المستعصیة علی الفهم. کتاب سرّ الاسراء من تألیف حجّة الحق آیة الله سعادت پرور، من الکتب المعاصرة القیّمة فی مجال العرفان والأخلاق المأثورة. فی هذا الکتاب قام المؤلف عند نهایة کل بحث عرفانی وأخلاقی، بجمع الآیات القرآنیة والأحادیث المتعلّقة بذلک البحث لیکون بذلک اسرة حدیثیة لذلک الموضوع، وصاغ من خلال ذلک مجموعة قیّمة فی فقه الحدیث، ومن جملة ذلک تفسیر الأحادیث العرفانیة والأخلاقیة العویصة علی الفهم. یرمی هذا البحث إلی التعرّف علی منهج المؤلف فی تحلیل الأحادیث الأخلاقیة والعرفانیة العویصة من خلال المنهج الاستقرائی فی التحلیل الموضوعی، لکی یتسنّی له عن هذا الطریق العثور علی السیاقات الموجودة فی منهج المؤلف عند تفسیره للأحادیث الأخلاقیة والعرفانیة العویصة. توصّل هذا البحث من خلال استخراج هذه الأمثلة والسیاقات، إلی ابراز أهمیة تکوین فصائل ومجامیع حدیثیة ومرامیها الخاصة فی شرح هذا الصنف من الأحادیث، وکذلک الرجوع المستمر إلی القرآن الکریم والأدعیة الشریفة واتّباع منهج توحیدی فی تفسیرها هذه الأحادیث لغرض فهم مضامینها، وبلورة واثبات أنّ هذه هی سیاقاته ومناهجه فی فهم الأحادیث الأخلاقیة والعرفانیة الصعبة. ومن معطیات هذا البحث جمع مثل هذه المجموعة من الأحادیث واعادة شرحها وفهمها ضمن اُطُر معیّنة.

چکیده فارسی: گستره موضوعی، یکی از مؤلفه های مهم فلسفه علمی فقه سیاسی است که سعه و ضیق حضور دین و شریعت را در حیات سیاسی و اجتماعی ترسیم می نماید. تلقی های مختلف از فقه سیاسی وجود دارد. در این مقاله یکی از مفروضات، تناسب گستره موضوعی با تلقی و رویکرد به فقه سیاسی است که در سه منظر فقه احکام، فقه نظام ها و فقه سرپرستی تکامل اجتماعی بررسی شده و گستره موضوعی فقه سیاسی به تفصیل در رویکرد منتخب (رویکرد سرپرستی تکامل اجتماعی) به لحاظ کلی دانش، به لحاظ تعریف فقه سیاسی و مفاهیم سرپرستی تکامل اراده های اجتماعی، به لحاظ حوزه مسائل عبارت ترکیبی فقه سیاسی، به لحاظ اصلی ترین موضوعات اجتماعی و به لحاظ حوزه های سرپرستی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در این حوزه اخیر و تأثیر گذار به دامنه موضوعی فقه سیاسی در حوزه های فرد، جامعه، حکومت، تمدن و تاریخ اشاره شده است. چکیده عربی: یعد نطاق الموضوع أحد المکونات المهمة للفلسفة العلمیة للفقه السیاسی، والتی تحدد سعة وجود الدین والشریعة فی الحیاة السیاسیة والاجتماعیة وضیقه. هناک انطباعات مختلفة فی الفقه السیاسی. ومن الافتراضات فی هذا المقال ملاءمة نطاق الموضوع مع الإنطباع والإتجاه نحو الفقه السیاسی، وهو ما تم بحثه فی ثلاثة جوانب من فقه الأحکام، وفقه النظم، وفقه الولایة علی التطور الاجتماعی؛ وقد تمت دراسة نطاق موضوع الفقه السیاسی بالتفصیل فی الإتجاه المختار (إتجاه الوصایة والإشراف على,التطور الاجتماعی) من حیث المعرفة العامة، من حیث تعریف الفقه السیاسی ومفاهیم الوصایة والإشراف علی تطور الإرادات الاجتماعیة، ومن حیث من قضایا تعبیر "الفقه السیاسی" المرکب، ومن حیث القضایا الاجتماعیة الرئیسیة ومن حیث مجالات الإشراف والوصایة. فی هذا المجال الأخیر والمؤثر، تم ذکر نطاق الفقه السیاسی فی مجالات الفرد والمجتمع والحکومة والحضارة والتاریخ.

چکیده فارسی:تفسیر موضوعی گرایشی نو در پژوهشهای تفسیری ناظر بر تفسیر موضوعات مشخصی در قرآن کریم است که با روشهای مرسوم تفسیری پیش از قرن چهاردهم هجری تفاوت دارد؛ یعنی همان تفسیرهایی که به صورت آیه به آیه یا آیات پی در پی با مواضیع جداگانه به تفسیر آیات می پردازد. این پدیده در پی تحولات عظیمی در عرصه های اصلاح طلبی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ایجاد شد و حیات مسلمانان را دستخوش چالشهایی کرد که از رهگذر آن خواستار عکس العملها و موضع گیرهای سریع از سوی علما شدند و دیگر مجالی برای تفسیر ترتیبی و آیه به آیه قران نبود و بدین گونه بر اهمیت و ضرورت تفسیر موضوعی قرآن افزوده شد.اینک، اگر چه دهها سال از نگارش تفاسیر موضوعی قرآن می گذرد، اما همچنان در زمینه چارچوب دقیق تفسیر موضوعی ابهامات زیادی وجود دارد و هنوز نوع یا انواع آن به روشنی تعیین نشده است و سوالهایی هم چنان مطرح است، از جمله: آیا تفسیر موضوعی ناظر بر کل قرآن است یا بر یک سوره یا بر مفردات و واژگان قرآن و اصولا مراد از موضوع چیست و چه معیارهایی برای آن تعیین می شود؟ آیا این معیارها همچنانکه آیت اله شهید سید محمد باقر صدر می گوید از خارج متن یا برخاسته از خود متن است از ابتدا تا انتهای آن؟ افزون بر آن، دلایل مشروعیت این نوع تفسیر چیست و چگونه می توان ایرادهایی فراوانی را که بر آن گرفته شده پاسخگو بود؟ این همه برخاسته از ابهامات نظری است که در تفسیر موضوعی وجود دارد و نیز بدبینی هایی که نسبت به آن و پدیدآورندگان آن وجود دارد.   چکیده عربی:التفسیر الموضوعی اتجاه جدیده فی الدراسات التفسیریه یحاول أن یفسر قضایا محدده فی القرآن الکریم یتمایز عن الطریقه السائده فی التفسیر طیله القرون التی سبقت القرن الرابع عشر الهجری والتی عرفت باسم طریقه التفسیر التجزیئی أو التسلسلی أو الموضعی. و سبب نشوء هذه الظاهره هو التطورات العظیمه التی حصلت فی واقع المسلمین علی مختلف الصعد اجتماعیا وسیاسیا وثقافیا و إصلاحیا والتحدیات التی واجهت المسلمین فی مختلف مجالات الحیاه و تطلبت من علمائهم ردا وموقفا سریعا لا یستطیع انتظار الفراغ من تفسیر القرآن من أوله إلی آخره علی طریقه التفسیر الترتیبی مما أضفی علی التفسیر الموضوعی أهمیه و فوائد کثیره. و مع أن عقودا عدیده مرت علی الکتابات التی تعرضت للتفسیر الموضوعی إلا أن تباینا لا زال یلقی بظلاله علی عدد من القضایا المرتبطه بالتفسیر الموضوعی من قبیل المراد بالتفسیر الموضوعی بشکل دقیق. و عند إطلاقه علی أی نوع من أنواعه یدل؟ بمعنی هل یدل علی التفسیر الموضوعی فی القرآن کله أم علی التفسیر الموضوعی للسوره أم علی التفسیر الموضوعی للمفرده القرآنیه؟ ثم ما هو المراد من الموضوع و ضوابط تحدیده و بحثه و هل یجب أن یکون کما یقول سماحه المجاهد الشهید السیدمحمدباقر الصدر من خارج النص أم أنه یمکن أن یکون الموضوع من النص بدایه و نهایه؟ ثم ما هی دلائل مشروعیه هذا النوع من التفسیر وکیف یجاب عن الإشکالات الکثیره التی وجهت إلی التفسیر الموضوعی والناشئه أساسا من عدم وضوح الجانب النظری للتفسیر الموضوعی أو من سوء ظن مسبق به و بمن تبناه.

عملیة الحوکمة هی کیفیة إدارة شؤون المجتمع من خلال ممارسة السلطة وصنع السیاسات وصنع القرار. فی هذه العملیة، یتم تشکیل مهام خاصة من أجل تلبیة احتیاجات النظام، والتی تضمن بقاء النظام. من المهم فی هذا الصدد تحدید مصادیق هذه المهام الخاصة، لأنه بناء علیها، سیتم إنشاء أدوار منفصلة فی کل مجتمع. ونظام القیم فی المجتمع هو الذی یحدد مصادیق الوظائف الخاصة للحوکمة. فی المجتمع الدینی، یتم تحدید هذه المصادیق بالاستنباط من النصوص الدینیة. والسؤال هو ما هی خصائص الحوکمة الرشیدة من منظور القرآن؟ تم الحصول علی الإجابة علی هذا السؤال باستخدام الخصائص العامة للحوکمة واستخدام طریقة التفسیر الموضوعی الاستنطاقی. تشیر نتائج البحث إلی أن الوظائف العامة للحکم مثل سیادة القانون والشفافیة والمساءلة والمشارکة والعدالة یمکن استنتاجها من القرآن الکریم. وبناء علی ذلک، فإن الفرق الرئیسی بین النموذج القرآنی للحوکمة الرشیدة والنماذج الشائعة للحکم یکمن فی الأهداف والغایات.

چکیده فارسی:تی.اس الیوت از پسِ دیدگاه های نقادانه و شعر خود، تاثیری شگرف بر شعر جهان و به دنبال آن، شعر عربی معاصر گذاشته است. برجسته ترین دیدگاه شعری الیوت، که در تطبیق آن بر روی سروده های خود کوشیده است، نظریه به هم پیوستگی عینی است. این نظریه، دو جنبه دارد: جنبه نخست آن مربوط به شخصیت زدایی از شاعر است که این نظریه را در مقابل مکتب رومانتیسم قرار می دهد. جنبه دیگر، بهره گیری از نماد، برای بیان واقعیت های خارجی است. این نظریه در قصیده سرزمین ویران الیوت، عینیت یافته است، قصیده ای که نه تنها در سطح جهان عربی، در سراسر دنیا به یک الگو، برای شعر معاصر تبدیل شده است. ادونیس به گونه ای غیرمستقیم از این نظریه، تاثیر پذیرفته است که در دیدگاه های نقدی وی و هم چنین در قصایدش به روشنی، دیده می شود. این جستار، با روش تحلیل محتوا، ضمن تعریف نظریه الیوت، به معرفی قصیده سرزمین ویران، پرداخته است، سپس تاثیرات این نظریه را بر روی دیدگاه های نقدی ادونیس، پی گرفته و در پایان، نمود نظریات ادونیس را در قصیده الرأس و النهر وی، بررسی کرده است. چکیده عربی: لطفا برای مشاهده چکیده عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

کتاب الدراسة الأدبیة؛ النظریة والتطبیق نصوص قرآنیة مجموعة محاضرات القاها الدکتور عبدالسلام احمد الراغب على طلابه فی جامعة حلب، ثم اخرجها فی مؤلف مستقل عام ٢ ٠ ٠ ٥ لاهداف عدة منها: تعرف القراء الى مواطن الاعجاز البیانی، فهم اسرار التعبیر القراتی وتذوق بیانه. یعرض المقال هذا لاقسام الکتاب وصفا وتحلیلا، وبحث فی مزایا، ومایمکن أن یؤخذ علیه، وحاول ان یستکشف فیه مواطن الجدة والمحاکاة، ثم یضع بین یدی المؤلف مقترحات للجرح والتعدیل وذلک لیتخذ کتابه السبیل الى مناهج الجامعات الایرانیة. من هذه المقترحات: توفیر عناصر المنهجیة والاصالة فی الدراسة، العنایة بالتوثیق و توظیف الهوامش، اعادة النظر فی تنظیم الارکان، الحیلولة دون تسلط الدراسات المساعدة على الدراسة الاصلیة وغلبة الطابع الدینی على الجانب الفنی، تحری الجدة واعداد الاجابات المنطقیة الموضوعیة لأسئلة تستوقف الدارسین خلال قراءة الکتاب، تزوید الکتاب بالتمارین والملاحق. کل ذلک جاء حسب منهج وصفی تحلیلی یمیل إلی الإستقراء و الإستنباط.

چکیده فارسی: ازجمله اقدام های مهم پیامبرأکرم| در طول دوران رسالت خویش، امت سازی است، مسأله اصلی مقاله بررسی چگونگی سیر امت سازی به ویژه در دوران مکه است که برای احراز این امر، از چارچوب تفسیر تنزیلی که مبتنی بر تفسیر براساس سیر نزول سور های قرآن است، بهره برداری شده است. این سبک تفسیری به خوبی می تواند جریان شکل گیری هویت امت، در راستای ساخت دولت نبوی را تبیین نماید. مهم ترین ویژگی هویت بخش و اقتدار امت، عنصر عقیده است. اهمیت سوره های مکی را نیز باید در همین راستا مورد توجه قرار داد. بنابراین سور مکی قرآن کریم با بیان مولفه های امت سازی، بخشی از فرایندهای ساخت هویت امت را تبیین می کند. مهم ترین اقدام امت سازی پیامبراکرم| تبیین ارزش های بنیادی اسلام در راستای ساخت امت اسلامی بر پایه آیات قرآن و تفسیر آن است. چکیده عربی: من الأعمال المهمة التی قام بها رسول الله| طیلة مدة رسالته، بناء الأُمّة، وهذه هی المسألة الأساسیة التی یتناولها هذا البحث لیسلط الضوء علی الکیفیة التی جرت فیها مسیرة بناء الأُمّة وخاصة فی العهد المکی. ولأجل الوصول الی هذه الغایة اعتمد البحث اطار التفسیر التنزیلی الذی یقوم علی فکرة التفسیر وفقاً لسیر نزول سور القرآن. وهذا النمط التفسیری یستطیع بکل جدارة تبیین التیارات التی ساهمت فی صیاغة هویة الامة، فی سیاق بناء الدولة النبویة. أن أهم میزة وعنصر یمنح الامة هویتها وقوتها، هو عنصر العقیدة. وفی هذا السیاق أیضاً ینبغی الالتفات الی أهمیة السور المکیة. وعلی هذا فالسور المکیة من القرآن الکریم بما تکتَمن علیه من مکونات بناء الأُمّة، تبیّن جانباً من سیاقات ایجاد وبناء هویة الامة. وکان أهم عمل اقدم علیه رسول الله| لبناء الأُمّة هو تبیین القیم الأساسیة للاسلام علی طریق بناء الامة الاسلامیة استناداً الی آیات القرآن وتفسیرها.

از مباحث مورد توجه قرآن پژوهان معاصر، نظریه «وحدت موضوعی سوره ها» به منظور نظام مند و منسجم جلوه دادن سور قرآن از منظر مفهوم و هدف و معرفی آن ها به عنوان یک شخصیت مستقل هدفمند و با اغراضی خاص از جانب متکلمی حکیم است. تفاسیر «المیزان» و «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم» با اتخاذ این شیوه، نام خویش را در زمره معتقدان به این نظریه ثبت کرده اند. اعتقاد به نظریه «وحدت موضوعی سوره ها»، تفاوت خاستگاه فکری و معاصر بودن هر دو مفسر، از جمله مواردی است که لزوم بررسی تطبیقی میان این دو تفسیر را آشکار می سازد؛ اهتمام نوشتار حاضر، بررسی رهیافت های استدلالی ایشان در نمایان سازی این نظریه در سوره یس و واکاوی مشابهت ها، نقاط قوت، میزان انطباق و توفیق تفاسیر در بکار بستن نظریه است. نتایج نشان از نقطه تمرکز آنان در توجه دهی به واحدهای موضوعی در مسیر غرض یابی دارد. تحلیل محتوا و موضوعات کلی سوره یس نیز محور موضوعی «اصول سه گانه اعتقادی» را ترسیم می کند، که نمایانگر برتری عملکرد علامه طباطبایی در غرض یابی و توجه دادن به محور سوره است.

الموضوع الذی تنوی هذه الدراسة تسلیط الضوء علیه هو "الحقل الدلالی والموضوعی فی التفسیر السیاسی للقرآن الکریم من وجهة نظر الأستاذ مرتضی مطهری". تسعی هذه الدراسة أن تقدّم أسلوباً ممنهجاً للتصنیف الموضوعی وآلیات تلقی الدلالة فی فضاءات التفسیر السیاسی للقرآن الکریم من منظور الأستاذ مطهری. وقد اعتمدت الدراسة علی منهجیة النموذج المختلط لنظریة الحقل الدلالی (إیزوتسو) والتوجه الموضوعی (الأستاذ صدر). ویشیر بُعد من أبعاد تحلیل الأستاذ مطهری إلی نظرة شاملة وتحلیل دلالی وتلائم المفاهیم التسلسلیة، والمتواصلة، والمتضاربة فی بعض المواضع؛ والبُعد الآخر هو توجّه موضوعی، یعکس آلیة تحلیل المفردات بنفسها. وبمزج هذین البعدین بناء علی خصائص المنظومة الفکریة لدی الأستاذ، وتحلیل الواقع المعاش والقضایا الإجتماعیة، یتبلور لنا سلّم هرمی للمواضیع القرآنیة وتحلیل الدلالات القرآنیة (منها مفهوم الحکومة، والإدارة، والثورة، والعدالة، والحریة، و. . . )؛ فقد تکوّنت هذه المفاهیم بمزج البعدین اللذین سبق ذکرهما. و(الفرضیة) فی النظرة الممنهجة والمنتظمة لدی مطهری علی ضوء الآیات القرآنیة، والطابع السیاسی للإنسان، تندرج ضمن الطابع الإجتماعی لدیه؛ لهذا یجب الإنتباه إلی أوجه الفرق بین الدلالة الحدیثة للمفاهیم السیاسیة-الإجتماعیة، وبین دلالة هذه المفاهیم فی القرآن، وأخذ هذه الفروقات الدلالیة بعین الإعتبار عند تناولها فی التحلیل الدلالی.

العودة إلی التاریخ - إذا کان بذهنیة واعیة - تستطیع أن تکون فرصة للانطلاق نحو المستقبل، خاصة حین نتناول أسباب التقدم والتخلف علی الساحة التأریخیة، وحین نحاول اکتشاف السنن التی تتحکم فی هذه الساحة.أصحاب المدارس الفکریة، الإسلامیون منهم وغیر الإسلامیین اتجهوا إلی اکتشاف هذه السنن لتوضح لهم معالم الطریق. السید الشهید محمد باقر الصدر عمد إلی ذلک فی محاضراته عن التفسیر الموضوعی، وقبله حاول مارکس فی رأس المال، وبعده فوکویاما فی نهایة التاریخ والإنسان الأخیر.